Skąd się wzięło słowo ‘chrystus’ w ‘Jezus Chrystus’?

Czasami pytam ludzi o nazwisko Jezusa. Zwykle odpowiadają: „Myślę, że jego nazwisko brzmiało ‘Chrystus’, ale nie jestem pewien”. Wtedy pytam: „Jeśli tak, to kiedy Jezus był małym chłopcem, czy Józef Chrystus i Maryja Chrystus wzięli małego Jezusa Chrystusa na targ?” Usłyszawszy to w taki sposób, zdają sobie sprawę, że ‘Chrystus’ nie jest nazwiskiem Jezusa. Czym więc jest słowo ‘Chrystus’? Skąd się wzięło? Co oznacza? To właśnie zbadamy w tym artykule.

Tłumaczenie a transliteracja

Najpierw musimy trochę poznać podstawy procesu tłumaczenia. Tłumacze czasami decydują się raczej na tłumaczenie według podobieństwa brzmienia niż według znaczenia, szczególnie w przypadku nazw lub tytułów. Nazywa się to transliteracją. W przypadku Biblii tłumacze musieli decydować, czy jej słowa (szczególnie imiona i tytuły) lepiej będzie przełożyć poprzez translację (tłumaczenie wg znaczenia) czy poprzez transliterację (wg brzmienia). Tu nie ma konkretnej reguły.

Septuaginta

Pierwszy raz Biblia została przetłumaczona w 250 r. p.n.e., kiedy hebrajski Stary Testament został przełożony na język grecki. Tym przekładem jest Septuaginta (inaczej: LXX), która jest wciąż używana. Ponieważ Nowy Testament został napisany 300 lat później w języku greckim, jego pisarze cytowali grecką Septuagintę zamiast hebrajskiego Starego Testamentu.

Translacja i transliteracja w Septuagincie

Rysunek poniżej pokazuje, jak wpływa to na współczesne Biblie.

Powyższy schemat pokazuje drogę tłumaczenia od oryginału do współczesnej Biblii.
Powyższy schemat pokazuje drogę tłumaczenia od oryginału do współczesnej Biblii.

Stary Testament został napisany po hebrajsku – ćwiartka nr 1. Strzałki od ‘1’ do ‘2’ pokazują jego tłumaczenie na grecki (ćwiartka nr 2) w 250 r. p.n.e.  Stary Testament był wtedy w dwóch językach – hebrajskim i greckim. Nowy Testament został napisany po grecku, więc jego źródło zaznaczone jest w ćwiartce nr 2. Zarówno Stary jak i Nowy Testament były dostępne w języku greckim –języku powszechnym tamtego czasu – 2000 lat temu.

W dolnej połowie (nr 3) jest język współczesny, jak na przykład polski. Zazwyczaj Stary Testament jest tłumaczony z oryginału hebrajskiego (przejście od ‘1’ do ‘3’), a Nowy Testament z języka greckiego (‘2’ -> ‘3’).

Pochodzenie słowa ‘Chrystus’

Teraz prześledzimy tę samą drogę, ale skupiając się na słowie ‘Chrystus’, które pojawia się w polskim Nowym Testamencie.

Skąd się wzięło w Biblii słowo ‘Chrystus’.
Skąd się wzięło w Biblii słowo ‘Chrystus’.

Pierwotnym hebrajskim słowem starotestamentowym było ‘meszijah’ (‘mesjasz’), które słownik hebrajski definiuje jako osobę ‘namaszczoną’ lub ‘poświęconą’. Hebrajscy królowie – zanim nimi zostawali – byli namaszczani (ceremonialnie nacierani olejem), a więc byli namaszczonymi (meszijah). Stary Testament zawiera także proroctwa o konkretnym meszijah. W przypadku Septuaginty, jej tłumacze wybrali słowo w języku greckim o podobnym znaczeniu – Χριστός (co brzmi jak Christos), które pochodzi od chrio, co oznacza ceremonialnie nacieranie olejem. Tak więc w greckiej Septuagincie ‘Christos’ został przetłumaczony przez znaczenie (a nie transliterowane przez brzmienie) z oryginalnego hebrajskiego ‘meszijah’. Pisarze Nowego Testamentu nadal używali słowa Christos w swoich pismach, aby utożsamiać Jezusa z meszijah. W polskojęzycznych Bibliach, Meszijah z hebrajskiego Starego Testamentu jest często tłumaczony jako ‘Pomazaniec’ (‘namaszczony’, przyp. tłum.), a czasami transliterowany na ‘Mesjasz’. Christos z Nowego Testamentu jest transliterowany na ‘Chrystus’. Słowo ‘Chrystus’ jest w Starym Testamencie bardzo specyficznym tytułem, wywodzącym się z tłumaczenia z hebrajskiego na grecki, a następnie z transliteracji z greckiego na polski.

Ponieważ w dzisiejszym Starym Testamencie nie tak łatwo dostrzec słowo ‘Chrystus’, trudniej jest zrozumieć jego powiązanie ze Starym Testamentem. Ale z powyższej analizy wiemy, że biblijny ‘Chrystus’ = ‘Mesjasz’ = ‘Pomazaniec’, i że był to określony tytuł.

Chrystus oczekiwany w I. wieku

Poniżej znajduje się reakcja króla Heroda, gdy Mędrcy ze Wschodu przybyli w poszukiwaniu ‘króla Żydów’, znana część Bożonarodzeniowej opowieści. Zauważcie, że ‘the’ poprzedza słowo ‘Chrystus’, chociaż nie odnosi się ono konkretnie do Jezusa.

 

Gdy król Herod o tym usłyszał, przeraził się, a z nim cała Jerozolima. Zgromadził zatem wszystkich arcykapłanów oraz znawców Prawa i zaczął ich wypytywać, gdzie miał się urodzić Chrystus.

Ewangelia Mateusza 2:3-4

Koncepcja o ‘tym Chrystusie’ była powszechnie znana, także Herodowi i jego doradcom religijnym – jeszcze zanim urodził się Jezus – i była tu użyta bez konkretnego odniesienia do Jezusa. Dzieje się tak dlatego, że ‘Chrystus’ pochodzi z greckiego Starego Testamentu, który był powszechnie czytany przez Żydów w I wieku. ‘Chrystus’ był (i nadal jest) tytułem, a nie imieniem. Istniał on (ten tytuł) setki lat przed chrześcijaństwem.

Starotestamentowe proroctwa o Chrystusie

W rzeczywistości ‘Chrystus’ jest proroczym tytułem występującym już w Psalmach, napisanych przez Dawida około 1000 r. p.n.e. – na długo przed narodzeniem Jezusa.

Powstają królowie ziemscy i książęta zmawiają się społem Przeciw Panu i Pomazańcowi jego
Ten, który mieszka w niebie, śmieje się z nich, Pan im urąga…
Ja ustanowiłem króla mego na Syjonie, Świętej górze mojej.
Ogłoszę zarządzenie Pana: Rzekł do mnie: Synem moim jesteś, Dziś cię zrodziłem.

Królowie ziemscy powstają, a władcy naradzają się wspólnie przeciwko PANU i jego pomazańcowi, mówiąc:

Zerwijmy ich więzy i zrzućmy z siebie ich pęta.

Lecz ten, który mieszka w niebie, będzie się śmiał, Pan będzie z nich szydził.

Wtedy przemówi do nich w swoim gniewie i swą zapalczywością ich zatrwoży:

Ja ustanowiłem mojego króla na Syjonie, mojej świętej górze.

Ogłoszę dekret: PAN powiedział do mnie: Ty jesteś moim Synem, ja ciebie dziś zrodziłem.

Księga Psalmów 2:2-7

Psalm 2 w Septuagincie można przeczytać w następujący sposób (wstawiam go z translitero­wanym słowem Christos, abyś mógł ‘zobaczyć’ tytuł Chrystusa, tak jak mógł to przeczytać czytelnik Septuaginty):

Powstają królowie ziemscy … Przeciw Panu i jego Chrystusowi
Ten, który mieszka w niebie, śmieje się z nich, Pan im urąga…. (Psalm 2)

Możesz teraz ‘zobaczyć’ w tym fragmencie Chrystusa, tak jak widziałby czytelnik w I stuleciu naszej ery. Ale Psalmy zawierają więcej odniesień do tego nadchodzącego Chrystusa. Zestawiam ten sam fragment równolegle z wersją zawierającą transliterowane słowo ‘Chrystus’, abyś to widział.

Psalm 132 – z hebrajskiego Psalm 132 – z greckiego (Septuaginty)
10 Ze względu na sługę twego, Dawida, Nie odrzucaj pomazańca twego! 11 Złożył Pan Dawidowi niezłomną przysięgę, Której nie cofnie: Jednego z potomków twoich Osadzę na tronie twoim! … 17 Sprawię, że tam wyrośnie Dawidowi potomek, Zgotuję pochodnię pomazańcowi mojemu. 10 Ze względu na sługę twego, Dawida, Nie odrzucaj Chrystusa twego! 11 Złożył Pan Dawidowi niezłomną przysięgę, Której nie cofnie: Jednego z potomków twoich Osadzę na tronie twoim! … 17 Sprawię, że tam wyrośnie Dawidowi potomek, Zgotuję pochodnię Chrystusowi mojemu.

Psalm 132 mówi w czasie przyszłym („…Sprawię, że tam wyrośnie Dawidowi potomek…”) jak wiele innych fragmentów w całym Starym Testamencie. To nie jest tak, że Nowy Testament wychwytuje niektóre idee ze Starego Testamentu i dostosowuje je do Jezusa. Żydzi zawsze czekali na swojego Mesjasza (Chrystusa). Fakt, że oczekują przyjścia Mesjasza lub szukają jego oznak, jest ściśle związany z proroctwami zawartymi w Starym Testamencie.

Proroctwa Starego Testamentu: Jak mechanizm zamka

To, że Stary Testament konkretnie przewiduje przyszłość, czyni go literaturą niezwykłą. Jest jak zamek w drzwiach. Blokada ma określony kształt, tak więc tylko określony ‘klucz’ pasujący do zamka może go odblokować. W taki sam sposób Stary Testament jest jak zamek. Przykład tego widzieliśmy w postach dotyczących artykułów Ofiara Abrahama, Początek Adama i Pascha Mojżesza. Psalm 132 dodaje wymóg, że ‘Chrystus’będzie pochodził z linii Dawida. Oto pytanie, które warto zadać: czy Jezus jest pasującym ‘kluczem’, który odblokowuje proroctwa?